arandjelovac2019

3/4

I tako mi stigosmo u Orašac ... kez

Orašac je selo udaljeno nekih 6 kilometara od Aranđelovca, poznato po tome što se na njegovoj teritoriji

odigrao jedan od najznačajnih događaja u istoriji srpskog naroda – podizanje Prvog srpskog ustanka ...

Od novembra 1803. godine sklapan je dogovor o kretanju u odsudni boj protiv Turaka ...

Tu su se sastali narodni poglavari Đorđe Petrović, kog su Turci nazvali Karađorđe, Janko Katić i Vasa Čarapić ...

Ubrzo im se pridružuju i hajduci među kojima su bili Stanoje Glavaš i hajduk Veljko Petrović ...

Na ovu vest diglo se stanovništvo i s one strane Kolubare, gde su se naročito istakli

Jakov Nenadović (brat kneza Alekse Nenadovića, nastradalog u seči knezova), kao i sveštenik Luka Lazarević ...

Slična situacija bila je i s one strane Morave, gde su se istakli Milenko Stojković i Petar Teodorović Dobrnjac ...

Na skupštini najuglednijih iz Šumadije, za vođu ustanka prvo je predložen Stanoje Glavaš,

ali pošto je to ovaj odbio, predložen je knez Teodosije Marićević iz Orašja u kragujevačkom okrugu ...

Međutim i Teodosije Marićević odbija ulogu vođe, te predlaže Karađorđa,

koji konačno, na Sretenje, 15. februara 1804. godine, bi izabran za vođu ustanka ...

Taj događaj, koji je ujedno označio zvaničan početak ustanka, odigrao se na lokaciji poznatoj pod imenom Marićevića jaruga ...

U znak sećanja na ovaj datum podignut je memorijalni kompleks – spomen-obeležje u Marićevića jaruzi,

Crkva svetog Vaznesenja Gospodnjeg, osnovna škola Prvi srpski ustanak, spomenik voždu Karađorđu i muzej ...

Orašac je odlukom skupštine Srbije iz 1979. godine kategorisan u znamenito mesto

i na taj način svrstan u kulturno dobro od značaja za Republiku Srbiju ...

Pa, da krenemo u obilazak kompleksa ... kez

Spomenik voždu Karađorđu podignut je 2004. godine, povodom dvestogodišnjice od podizanja Prvog srpskog ustanka ...

Spomenik je izrađen u belom venčačkom mermeru, visine 3,40 metara, rad vajarke Drinke Radovanović ...

Iza spomenika vidi se osnovna škola Prvi srpski ustanak ...

Ta spomen-škola je podignuta povodom 130 godina od podizanja Prvog srpskog ustanka, rad arhitekte Petra Gačića ...

Škola je osveštena 1933. godine, kada ju je svečano otvorio Kralj Aleksandar I Karađorđević ...

Škola i danas ima više od 200 đaka ...

Uz zadnju stranu škole nalazi se skromni muzej, otvoren u godini obeležavanja 200 godina od podizanja Prvog srpskog ustanka ...

Odmah pored muzeja nalazi se i Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, podignuta u vremenu od 1868. do 1870. godine ...

Odmah uz crkvu nalazi se i česma novijeg datuma ...

U dvorištu crkve nalazi se nadgrobno obeležje Teodosija Marićevića, jaseničkog kneza i trgovca iz Orašca, već pomenutog u ovom tekstu ...

Namerno sam rekao "nadgrobno obeležje", a ne grob, što ću i pojasniti u daljem tekstu, ali prvo da kažem još nekoliko reči o Teodosiju Marićeviću ...

Kao što se već da zaključiti, u njegovoj jaruzi se odigrao zbor koji je rezultirao podizanjem Prvog srpskog ustanka,

pri čemu je sam Teodosije Marićević bio jedan od kandidata za vođu ustanka, ali je on taj predlog skupštine odbio uz objašnjenje

da kao knez treba da štiti narod u slučaju da ustanak ne uspe, što ne bi mogao kao vođa ustanka, te je predložio Karađorđa za vođu ...

U prvoj fazi ustanka Teodosije je bio jedan od najuglednijih ustaničkih starešina ...

Međutim, njegovom nesmotrenošću, Srbi su doživeli manji poraz u prvom sukobu s Turcima kod Batočine, tokom aprila 1804. godine ...

Već tada kreću nesuglasice između Karađorđa i Teodosija ...

Karađorđe ga je, doduše ne otvoreno, optuživao za izdaju, dok je Teodosije

tokom narednih par godina sve otvorenije počeo da se suprotstavlja Karađorđu ...

Sukob koji je tinjao, eskalirao je na Skupštini u Pećanima blizu Ostružnice, 6. maja 1807. godine,

kad je Teodosije Karađorđa nazvao tiraninom, koji tiraniše gore od dahija, jer je od naroda ubirao novac za nabavku baruta od prečana ...

Karađorđe je potom Teodosija otvoreno optužio za izdaju ... Došlo je i do oružanog obračuna ...

Svi izvori se slažu u tome da je Teodosije prvi potegao pušku na vožda, ali mu je puška zatajila,

te je pao pogođen od šešane koju je Karađorđe zgrabio od Stanoja Glavaša ...

Simbolika ovog obračuna ne ogleda se samo u rečima koje je tada izgovorio Karađorđe,

već i u tome što su u ovom sukobu učestvovala sva tri kandidata za vožda na Orašačkom zboru tri godine ranije ...

Stanoje Glavaš je uvek bio voždu pri ruci i dovoljno mudar da ne izaziva sudbinu, već da je prati ...

Karađorđe se oprostio od Teodosija rečima:

Kojekude, po duši te! Kad si ti znao bolje od mene uređivati i zapovedati, zašto si mene nagonio, da se ovoga posla primam!

Obračun između Karađorđa i Teodosija odigrao se pred Skupštinom, naočigled šezdesetak istaknutih starešina i ustanika ...

Ovaj događaj bitno je doprineo učvršćivanju voždove vlasti ...

Obračun je imao da posluži svim starešinama kao opomena u slučaju sporenja Karađorđevog predvodništva, i to ne samo u Šumadiji, već u celoj Srbiji ...

Vuk Karadžić je zapazio da je ovim ubistvom vožd stavio svim starešinama na znanje, otvoreno i brutalno "da u njega nema šale",

već je "počevši odma gospodarski suditi i zapovijedati, i mjesto prijetnje iz pištolja gađati oglasio stariješinstvo svoje po svoj Srbiji" ...

Nakon obračuna, Teodosija su, još živa, odneli u Orašac, gde je nakon nekoliko nedelja preminuo ... Pokopan je u rodnom selu ...

Zavod za zaštitu spomenika kulture je krajem 20. veka nadgrobni spomenik prebacio iz dvorišta kuće porodice Anić

u portu Crkve Vaznesenja Gospodnjeg, gde se sada nalazi ...

S obzirom da nije bilo ekshumacije, u pitanju je nadgrobno obeležje, ali ne i grob Teodosija Marićevića ... deda

A mi idemo dalje ... kez

Iza česme, koja se nalazi ispred ulaska u crkvenu portu, nazire se put koji vodi do Marićevića jaruge, mesta gde je započet Prvi srpski ustanak ... fakat

Pa da se prošetamo do te lokacije ... kez

Stižemo do samog mesta gde se odigrao zbor ... dada

U centralnom delu nalazi se spomen-česma koja je podignuta 1954. godine ...

Na središnjoj mermernoj ploči stoji uklesano "Na ovom mestu 15. februara 1804. godine podignut je Prvi srpski ustanak",

dok se na bočnim pločama nalaze odabrani stihovi iz narodne pesme "Početak bune protiv dahija" ...

... potrese se zemlja od istoka
da se Srblji na oružje dižu...
jer je krvca iz zemlje provrela,
zeman došo valja vojevati...

... a kad se s Carem zavadimo,
da ustane svi sedam kraljeva
da nas mire, pomirit nas neće:
bićemo se, more, do jednoga.

Sa desne strane se nalazi bronzana ploča sa likom Karađorđa u visokom reljefu koju je modelovao Raja Nikolić, skulptor iz Aranđelovca ...